اسکناس به اوراق بهادار یا اسناد پولی گفته می‌شود که ارزش مالی دارند و برای مبادلات استفاده می‌شوند. این کلمه معمولاً به پول های کاغذی صادر شده توسط دولت یا بانک مرکزی با ارزش مشخص اطلاق می‌شود.
ریشه کلمه اسکناس
کلمه «اسکناس» از واژه فرانسوی «آسی‌نیای» (Assignat) مشتق شده است. در زبان روسی به آن «آسیگناتیسا» (Assignatsia) گفته می‌شود. این واژه در دوره فتحعلی شاه با تغییر لفظی وارد زبان فارسی شد و از آن زمان به همین صورت باقی مانده است.
اختراع اسکناس در چین
اختراع اسکناس به چین و قرن یازدهم میلادی بازمی‌گردد، زمانی که در دوره امپراطوری سونگ در سال ۱۰۲۳ میلادی اسکناس به چاپ رسید. با این حال، در آن زمان بسیاری از کشورها هنوز از اسکناس آگاه نبودند و آن را از چرخه مبادلات کنار گذاشتند.
در دوران مغول‌ها در قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی، استفاده از اسکناس به نام “یوآن” رواج یافت. به دلیل کمبود ذخایر طلا و نقره، مغول‌ها برای مدیریت اقتصاد خود به پول‌های کاغذی روی آوردند.
سرنوشت اولین اسکناس های چینی
در قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی، امپراطوری مغول ها در چین حاکم بود و پس از آن، دوران آشفتگی های اقتصادی و سیاسی آغاز شد. با نابودی امپراطوری مغول ها و استقرار دودمان مینگ در سده چهاردهم، چین با چالش های اقتصادی جدی روبرو شد.
در این دوره، به دلیل کمبود بودجه و تضعیف اقتصاد، حکومت تصمیم به چاپ اسکناس های بدون پشتوانه گرفت. هرچند این اسکناس ها در ابتدا تبادلات را تسهیل کردند، اما به تدریج باعث افزایش تورم و مشکلات اقتصادی شدند.
دولت مینگ در تلاش برای اصلاح اقتصاد، به بازنگری در سیاست های اسکناس و تقویت سیستم مالی پرداخت، اما این اقدامات با شکست مواجه شد. به دنبال این شکست، اسکناس از چرخه تبادلات مالی چین خارج شد و استفاده از آن به شدت کاهش یافت. تأثیر این شکست به حدی بود که چینی ها حتی پس از دو قرن با احتیاط به استفاده از اسکناس بازگشتند.
ورود اسکناس به اروپا
در حالی که چینی ها از اسکناس استفاده می‌کردند، اروپایی ها هنوز با این مفهوم آشنا نبودند. اولین اسکناس های اروپایی توسط Stockholms Banco در سوئد در قرن هفدهم چاپ شدند و ۱۶ مقام برجسته آن‌ها را امضا کردند تا از چاپ بی رویه پول کاغذی جلوگیری کنند. با این حال، به دلیل نبود چارچوب قانونی برای تضمین ارزش، ارزش این اسکناس ها به سرعت کاهش یافت.
در سال ۱۶۹۵، بانک انگلستان به‌عنوان اولین بانک، انتشار دائمی اسکناس را آغاز کرد. ابتدا اسکناس ها دست نویس بودند، اما در سال ۱۷۴۵، اسکناس های چاپی استاندارد وارد چرخه مبادلات شدند.
در دهه ۱۸۴۰، بانک انگلستان ارتباط ارزی دولت با نقره و طلا را قطع کرد و سیستم اسکناس های کاغذی را به عنوان ارز برای تجارت معرفی کرد. این تصمیم به ایجاد نظام اسکناس کاغذی مستقل منجر شد و انگلستان را به یکی از اولین کشورهایی تبدیل کرد که از اسکناس کاغذی به‌عنوان ارز مستقل استفاده می‌کند.
اسکناس در ایالات متحده و دیگر نقاط جهان
ایالات متحده در سال ۱۸۶۲ نخستین اسکناس یک دلاری را برای تامین مالی جنگ داخلی منتشر کرد. در سال ۱۹۸۲، استرالیا اسکناس های پلیمری را معرفی کرد. در قرن ۱۹ و ۲۰، کشورهای دیگر نیز به تدریج به استفاده از اسکناس کاغذی پرداختند. اسکناس های کاغذی به دلیل راحتی حمل و نقل و سهولت در معاملات، به ابزار اصلی اقتصاد جهانی تبدیل شدند.
اسکناس پلیمری
اسکناس پلیمری نوعی پول کاغذی است که از پلیمرهای پلاستیکی مانند بیوپلیمرها یا پلی‌اولفین‌ها ساخته می‌شود. این نوع اسکناس به دلیل مقاومت بالاتر در برابر آب و عوامل زیان‌آور، دوام بیشتری نسبت به اسکناس های کاغذی دارد.
مزایای اسکناس پلیمری
1 – مقاومت در برابر آب: اسکناس پلیمری مقاوم در برابر آب و رطوبت است و آسیب نمی‌بیند.
2 – دوام بیشتر: این اسکناس ها نسبت به اسکناس های کاغذی دوام بیشتری دارند و مدت طولانی تری در چرخه پول باقی می مانند.
3 – سهولت در تشخیص جعل: طراحی پیچیده و عناصر امنیتی افزوده شده، امکان تشخیص تقلب را افزایش می‌دهد.
4 – کاهش آسیب زیست محیطی: بسیاری از اسکناس های پلیمری از مواد بازیافتی تولید می‌شوند که به کاهش آسیب به محیط زیست کمک می‌کند.
ویژگی های امنیتی اسکناس
1 – واترمارک (Watermark): نشانه ای غیرقابل رویت که تحت نور خاص قابل مشاهده است.
2 – نخ امنیتی (Security Thread): نخ فلزی یا پلیمری درون اسکناس که با نور قابل رویت است.
3 – پنهان نگاری میکرونی (Microprinting): متن‌ها یا الگوهای کوچک که با چشم غیرمسلح قابل خواندن نیستند.
4 – رنگ های نوری (Optically Variable Ink): جوهرهایی که در زوایای مختلف نور، تغییر رنگ می‌دهند.
این ویژگی ها به کاهش احتمال جعل اسکناس کمک می‌کنند.
در گذشته، تبادل کالا به کالا بدون پول رواج داشت، اما در دنیای مدرن، پول و اسکناس به عوامل حیاتی زندگی تبدیل شده‌اند. از گذشته تا امروز، اسکناس ها تغییرات زیادی را تجربه کرده‌اند، اما همچنان به عنوان ابزاری برای مبادله کالاها و خدمات استفاده می‌شوند. اسکناس با تسریع فرایند معاملات به رشد اقتصادی کمک می‌کند و کاربرد اصلی آن بدون تغییر باقی مانده است.